Oyun, çeşitli kültürlerin doğuşuna kaynaklık etmenin yanı sıra çocukların anlam dünyalarının genişlemesine ve hayatı prova etmelerine olanak tanıyan bir unsurdur. İnsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır. Bu anlamda, insan gelişimi fiziksel, bilişsel, kişilik ve sosyokültürel olmak üzere dört alanda incelenebilir. İnsan varlığına ilişkin olarak davranış, düşünce ve duygu yapıları döngüsel bir şekilde birbirlerini etkilemektedir.
Bebeklerde Sosyal Gelişim Nedir?
Sosyal gelişim, çevre ile ilişki kurmayı, kendilikle ilgili duyguları ve çeşitli etkileşimlere sosyal olarak uyum sağlamayı içerir. İnsan sosyal bir canlıdır ve öğrenme sürecini de sosyal ilişkileri üzerinden ilerletir. Sosyal öğrenme teorisi de çocukların taklit ve model alma yolundan esinlenerek öğrenmeyi gerçekleştirdiğini aktarır.
Bebeklerde Duygusal Gelişim Nedir?
Duygusal gelişim, çocuğun duygularının farkında olması, ifade edebilmesi, hissettiği duyguları yönetebilmesi ve karşısındaki kişilerin duygularını anlama ve tepki verme becerisidir.
Sosyal duygusal beceriler ise; kişilerin hayatlarında sosyal hayata uyum sağlaması, duygularını anlayarak onlarla baş edebilmesi, kontrol edebilmesi ve kendisini ifade edebilmesi için gereken özelliklerdir. Sosyal-duygusal becerilerin; çocukların genel gelişimini, fiziksel ve ruhsal sağlığını ve akademik başarılarını etkilediği görülür. Sosyal-duygusal gelişim, çocukların genel gelişiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Sosyal-duygusal gelişim ve sosyal-duygusal öğrenme aynı kavramlardır.
Çocukların kendi duygularını fark edebilmesi, kendilerini ifade edebilmesi, öz saygı gelişimi, yeterli olma ve güven duygusunun gelişimine duygusal gelişim yardımcı olmaktadır.
Sosyal duygusal öğrenme; çocukların hazır bulunuşluklarını artırır ve öğrenme sürecini kolaylaştırır, çocukların çevreleri ve çeşitli olaylar karşısında uyum kapasitesini artırır, duygusal zeka ve duygusal yetkinliklerini artırarak davranış problemlerinin önüne geçilmesini sağlar ve akademik becerileri destekler.
Sosyal-duygusal beceri gelişimi desteklenen çocukların aynı zamanda psikolojik açıdan daha sağlam (rezilyans), duygularını rahatlıkla ifade edebilen ve başkalarının duygularını anlayabilen; hissettiği yoğun duyguları sağlıklı bir şekilde yönetebilen ve problem çözme konusunda daha başarılı çocuklar oldukları görülür.
Bebeklerin Sosyal ve Duygusal Gelişimi Nasıl Desteklenir?
Sosyal-duygusal gelişim, bilişsel gelişimi destekler. Bebekler 6-8 aylarında bir yerden bir yere hareket etme becerisi edinir. Bu dönemde gerçekleşen hareket etme becerisi, gelişmenin önemli unsurlarından birisidir. Emekleme, eller ve dizler üzerinde sürünme pek çok duyuya katkıda bulunur. Hareket becerisi, bebeğe çevresindeki nesneler ile arasındaki mesafe hakkında bilgi verir. Bu yaşta bebek, sürünme ve emekleme duyularını entegre etmekte zorlanıyorsa, ileriki dönemde mesafe ve boyutu değerlendirmede güçlük yaşayabilir.
Çocuklar 2 yaş itibari ile yürüme, konuşma ve karışık aktiviteler gibi pek çok şeyi planlamayı ve uygulamayı öğrenirler. Çocukların motor farkındalıkları ne kadar gelişirse erken dönemde sistem o kadar rahat çalışır hale gelir. İlk yıl boyunca deneyim ettikleri duyusal entegrasyon olmaz ise, bu yeni becerileri deneyim etmeleri güç hale gelir.
Bebeklerin Sosyal ve Duygusal Gelişim Evreleri
Öğrenme Piramidi adı verilen üçgenin en alt basamağında; dokunma, hareket duyusu, vücut farkındalığı, koklama, görme, işitme ve tat alma gibi 7 Duyu Sistemi bileşeni yer alır.
0-6 yaş öğrenmenin en yoğun olduğu dönemdir. Bu yaş aralığındaki çocuklar duyuları ile öğrenir. Duyu organları, dış dünya ile iletişimde köprü görevi görür. Okul öncesi çocukların duyularının geliştirilmesinin bu nedenle önemi büyüktür.
Çocukların sosyal becerileri ile desteklenen duyu sistemleri, motor planlama, vücut farkındalığı gibi duyu motor gelişim basamaklarını yani bir diğer adımı etkiler.
Erken çocukluk döneminde çocuklar, bu adımları deneyimleri ile doldurarak bir üst basamağa kolaylıkla geçebileceklerdir. Her bir basamak kendisi içerisinde birbiri ile temas halinde olan ve bir üst basamak için çocukta bulunması ve gelişmesi gereken önemli başlıklardan oluşur.
Öğrenme piramidinde yer alan bileşenlerin, 0-7 yaş arasında bolca tekrar eden oyun ve çeşitli hareketler ile çocukların ince ve kaba motor gelişiminin desteklenmesi; onların gelecek yaşamlarında pozitif akademik beceriler geliştirebilmelerini sağlamaktadır. Öğrenme piramidinde yer alan bileşenler bir diğer basamağı etkileyecek ve ilkokulda sırada oturarak dikkat ve odaklanma gibi süreçlerin sürebilmesi için beden farkındalığı, kalem tutup yazı yazabilmek için el-göz koordinasyonu gibi çeşitli alanların 0-7 yaş arasında kazanılmış olması gerekir.
Doğuştan 3. Aya kadar bebek; başını kaldırmayı ve havada tutmayı başarır.
İnsan yüzünü dikkatle inceler. Tutma kavrama gibi reflekslere sahiptir.
3 aydan 6. Aya kadar bebekler; başlarını dik tutabilir. Nesneleri ağzına götürür. Kaybolan oyuncağı aramaya başlar.
6. aydan 9. Aya kadar bebekler; desteksiz kısa bir süre tek başlarına oturabilirler. Sırt üstü yatarken dönerek yüz üstü yatabilir. Emekleyebilir. Kollarından tutularak ayakta durabilir.
9. aydan 12. Aya kadar bebekler; kendi kendilerine ayağa kalkabilirler. Duydukları sesi tekrar edebilirler. 2 veya 3 kelime söyleyebilirler.
12. aydan 18. Aya kadar bebekler; kendi başlarına artık yürüyebilirler. 2 veya 3 tahta bloğu birbiri üzerine koyabilir. 5-10 kelime söyleyebilirler.
18. aydan 24. Aya kadar bebekler; Burun ve gözleri gibi yüzlerindeki organların yerini gösterebilirler. Cümle kurmaya başlarlar. Kendi kendilerine yemek yiyebilirler.
2 yaşından 3 yaşına kadar çocuk; atlama, tırmanma, tek ayak üzerinde sekme gibi motor davranışları sergileyebilir. Soru sorabilir, kendisine söylenenleri anlayabilir. Yürüme ve koşmayı öğrenir.
3 yaşında çocukların büyük kasları gelişmiştir; koşabilir, tırmanabilirler. Giyinme, yemek yeme, düğme ilikleme/açma, fermuar çekme gibi çeşitli konularda becerileri gelişmiştir. Bunların yanı sıra bağlama ve toka takma gibi beceriler için henüz yetkin değildirler. Nesne isimlerini bilirler ve kelime dağarcıkları gelişmiştir. Çok meraklıdırlar. Zıplayabilirler.
4 yaşında çocuklar; fazla desteğe gerek kalmadan kıyafetlerini kendileri giyebilirler. Su içme, yemek yeme gibi davranışlarda daha da yetkinleşmişlerdir. Tuvalete kendi başlarına giderler. Çizimleri daha özenli olmaya başlar.
6 yaşında çocuklar; fiziken oldukça hareketli durumdadırlar. Yerde top zıplatabilirler. Küçük motor becerilerde de büyük kas gelişiminde gösterdikleri ivmelenmeleri gösterebilirler. El işleri, kesme, yapıştırma, boyama gibi küçük kas tonusu gerektiren becerilerde yetkindirler.
Bebeklerde Sosyal Gelişim Geriliği
Çocuklarda gelişim geriliği konuşma ve dil gelişimi, motor gelişim, sosyal ve bilişsel gelişim alanlarında gerilik olarak tanımlanmaktadır. Yaşamın ilk 3 yılı, beyin gelişimi açısından önemli olmaktadır. Çocuk gelişimindeki geriliğin erken tespit edilmesi ve gelişimin değerlendirilmesi kritik öneme sahiptir. Çocukların yaşları ile paralel olarak psikomotor becerileri sergileyememelerinin erken dönemde farkedilmesi; özel eğitim, fizik tedavi gibi diğer tedavi yaklaşımlarının zamanında uygulanabilmesi açısından oldukça önemlidir.
Çocuklarda psikososyal gelişim geriliği, ilerleyen yaşamlarında davranış sorunları olarak görülebilir.
